Komisja penitencjarna, jeśli nie zrobił tego sąd, klasyfikuje skazanych i wskazuje zakład karny, w którym mają odbyć karę. Poniżej przedstawiamy rodzaje i typy zakładów karnych.

Zgodnie z art. 69 KKW, w celu odbycia kary pozbawienia wolności można być skierowanym do zakładu dla młodocianych (M), odbywających karę po raz pierwszy (P), recydywistów penitencjarnych (R) oraz odbywających karę aresztu wojskowego (W). Występują również zakłady karne dla kobiet oraz przeznaczone im oddziały w więzieniach ogólnych.

Rodzaje zakładów karnych

Zakłady karne w zależności od rodzaju i typu różnią się od siebie stopniem izolacji i zabezpieczenia, obowiązkami i uprawnieniami osadzonych, jak również zakresem poruszania się w obrębie zakładu i poza nim.

• Zakład karny dla młodocianych – trafiają do niego osoby poniżej 21 roku życia, które obligatoryjnie odbywają karę w systemie programowego oddziaływania, ukierunkowanego na resocjalizację. W wyjątkowych sytuacjach skazany po ukończeniu 21 lat nadal może przebywać w zakładzie dla młodocianych. Często kieruje się tam osoby skazane po raz pierwszy, które wyraziły na to zgodę i wyróżniają się dobrym zachowaniem.
• Zakład karny dla recydywistów – umieszcza się w nim skazanych za przestępstwa lub wykroczenia umyślne, którzy odbyli już taki wyrok. Do tego rodzaju zakładu mogą też trafić skazani za działalność w grupie przestępczej, odbywający karę za czyn o charakterze terrorystycznym oraz osoby, które z przestępstwa lub wykroczenia uczyniły stałe źródło dochodu.
• Zakład karny dla odbywających karę po raz pierwszy – kieruję się do nich skazanych, którzy nigdy wcześniej nie byli pozbawieni wolności oraz osoby odbywające zastępczą karę pozbawienia wolności lub ukarane karą porządkową. W wyjątkowych okolicznościach w zakładzie tym mogą również zostać osadzeni recydywiści.
• Zakład karny dla odbywających karę aresztu wojskowego – klasyfikuje się do nich żołnierzy odbywających wyrok od miesiąca do 2 lat pozbawienia wolności. Skazani biorą udział w obowiązkowym szkoleniu wojskowym, a także muszą stosować się do dyscypliny. Osadzeni przebywają w zakładzie karnym w pełnym umundurowaniu, pozbawionym godła polskiego oraz stopnia.

Typy zakładów karnych

Oprócz rodzajów zakładów karnych wyróżnia się 3 typy: zamknięty, półotwarty i otwarty.

• Zakład zamknięty – cele są zamknięte i mogą być otwarte tylko przez określony czas, jeśli nie ma do tego wynikających ze względów bezpieczeństwa przeciwskazań. Skazanym przysługują 2 widzenia w miesiącu oraz możliwość wykonywania pracy (z wyjątkiem skazanych na dożywocie). Widzenia są nadzorowane, rozmowy kontrolowane, a korespondencja podlega cenzurze.
• Zakład półotwarty – wyróżnia go mniejszy stopień izolacji. W ciągu dnia cele są otwarte, a skazani są kierowani do pracy poza zakładem karnym z konwojem lub bez. Raz na 2 miesiące mogą ubiegać się o przepustkę, która łącznie nie przekracza 14 dni w roku. W miesiącu przysługują 3 nadzorowane widzenia. Rozmowy mogą być kontrolowane, a korespondencja cenzurowana.
• Zakład otwarty – charakteryzuje się małą izolacją i uproszczonym systemem ochrony. Cele są otwarte przez cały dzień i noc, a zatrudnieni poza zakładem karnym nie są konwojowani. Skazani odbywają karę we własnym ubraniu, mogą otrzymywać pieniądze z depozytu i przygotowywać sobie samodzielnie dodatkowe posiłki. Otrzymują przepustkę raz w miesiącu, która łącznie nie przekracza 26 dni w roku. Widzenia nie są ograniczone. Rozmowy nie podlegają kontroli, a korespondencja cenzurze.