Choć nie wszędzie na świecie jest to oczywiste, w demokratycznej Polsce, zgodnie z konstytucyjną zasadą powszechności wyborów, czynne prawa wyborcze z pewnymi wyjątkami przysługują wszystkim osadzonym. Głosować mogą osadzeni zarówno w aresztach śledczych, jak i zakładach karnych.
Frekwencja podczas wyborów w zakładach karnych i aresztach okazuje się zawsze bardzo wysoka. A prawidłowa organizacja i umożliwienie osadzonym głosowania ma znaczenie nie tylko ze względu na okazję do rozmowy, kontaktu i przełamania codziennej rutyny, ale przede wszystkim, ze względu na poczucie sprawczości i braku wykluczenia z życia społecznego, do którego osadzeni w końcu przecież wracają.
Spis wyborców
Zgodnie z art. 12 § 4 Kodeksu rady gmin, tworzone są specjalne obwody głosowania dla zakładów karnych oraz aresztów śledczych i zewnętrznych oddziałów jednostek penitencjarnych. Na wykazie znajdować się powinny wszystkie osoby, które posiadają czynne prawo wyborcze, nie zostały pozbawione praw publicznych oraz w dniu wyborów będą przebywały na terenie zakładu karnego lub aresztu. Do uczestnictwa w wyborach konieczne jest znalezienie się w tym spisie wyborców. Lista głosujących sporządzana jest przez dyrektora zakładu penitencjarnego, który zobowiązany jest do przekazania spisu wyborców do lokalnego urzędu gminy.
Jeśli osadzony znalazł się w zakładzie karnym już po przekazaniu wykazu nazwisk do urzędu gminy, dyrektor placówki ma obowiązek dostarczyć do urzędu zaktualizowany wykaz osadzonych. Ta sama zasada dotyczy osadzonych, którzy już po wykonaniu spisu wyborców w okręgu opuścili zakład karny lub areszt i należy ich wykreślić ze spisu wyborców w zakładzie. To istotne, ponieważ z chwilą umieszczenia osadzonego na liście wyborów obwodu głosowania zakładu karnego, skreśla się go ze spisu wyborców w miejscu zamieszkania. Po powrocie do domu nie mógłby więc wziąć udziału w głosowaniu.
Kampania, przepisy wyborcze i procedury
O przebiegu trwającej kampanii wyborczej osadzeni mogą dowiadywać się z telewizji, dostępnej na terenie zakładu karnego prasy, audycji radiowych oraz radiowęzła. Przepisy wyborcze oraz procedury, w jakich przeprowadzone zostanie głosowanie przekazywane są osadzonym za pośrednictwem radiowęzła oraz poprzez pogadanki wychowawców. Obowiązek organizacji głosowania spoczywa na barkach dyrektorów zakładów karnych i aresztów. Są oni zobowiązani do wdrożenia procedur, które umożliwią sprawną organizację i obsługę głosowania oraz pracę komisji wyborczej, która to również w zakładach penitencjarnych musi czuwać nad prawidłowym przebiegiem wyborów.
Kto nie może uczestniczyć w wyborach?
W głosowaniu nie mogą brać udziału osadzeni, którym odebrano prawa publiczne. Idąc za art. 40 § 2 Kodeksu karnego, praw publicznych może zostać pozbawiona osoba skazana na przynajmniej 3 lata pozbawienia wolności za przestępstwo o charakterze zasługującym na szczególne potępienie.
Korespondencyjne wybory prezydenckie 2020
W tegorocznych wyborach prezydenckich na skutek sytuacji pandemicznej w Polsce, zasady uległy modyfikacjom. Osadzeni w aresztach i zakładach karnych głosowali korespondencyjnie. Pakiety wyborcze dostarczone zostały osadzonym do rąk własnych. Liczba pakietów w każdym zakładzie penitencjarnym była zgodna z przygotowanym wcześniej zgodnie z powyższymi zasadami spisem wyborców. Wypełnione pakiety wyborcze były umieszczane przez doprowadzanych osadzonych w zapieczętowanej skrzynce wyborczej, a następnie przekazane Poczcie Polskiej.
