Choć zatrzymanie ma się nijak do ewentualnego późniejszego wyroku i jest w zasadzie początkowym etapem postępowania, jego waga jest ogromna dla późniejszego przebiegu sprawy. Z tej przyczyny warto znać swoje prawa i rozumieć zasady.

Zatrzymanie ma na celu pozbawienie wolności, po to aby móc podjąć dalsze działania procesowe, zmierzające do ustalenia dowodów, zarzutów, podjęcia decyzji dotyczącej zastosowania środków zapobiegawczych, bądź zajęcia mienia.

Dokonanie zatrzymania. Do zatrzymania dojść może z ramienia policji, prokuratora, Straży Granicznej, ABW, CBA, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Krajowej Administracji Skarbowej, Żandarmerii Wojskowej oraz Straży Leśnej.

Bazową przesłanką prawną, która umożliwia dokonania zatrzymania jest art. 244 § 1 k.p.k. Mówi on, iż „Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym”.

Przesłanki zatrzymania. Bazową przesłanką uzasadniającą zatrzymanie jest przypuszczenie popełnienia przestępstwa z jednoczesnym zagrożeniem ucieczki lub ukrycia się oraz zatarcia śladów przestępstwa. Szczególne warunki zatrzymania dotyczą również osób, które są podejrzane o popełnienie przestępstwa przemocowego na szkodę osoby, która z podejrzanym mieszka pod jednym dachem. Zatrzymane mogą być również osoby, co do których zachodzi obawa, iż nie stawią się w wyznaczonym terminie na wezwanie lub inne czynności oraz osób, które mogą utrudnić przeprowadzenie postępowania. Zatrzymany może być również świadek (a nawet tłumacz, bądź biegły sądowy), który nie stawił się w wyznaczonym terminie postępowania bez uzasadnienia.

Dokumenty, które musi okazać zatrzymujący. Policja nie musi dysponować podczas zatrzymania żadnymi szczególnymi dokumentami (poza legitymacją służbową).

Na jaki czas można zatrzymać? Interwencyjny charakter zatrzymania nie może zakładać pozbawienia wolności na czas dłuższy niż 72 godziny łącznie. Przy czym ów czas należy podzielić na dwie części. Pierwsza ma miejsce z chwilą dokonania zatrzymania i nie może przekroczyć 48 godzin. Przed upływem tego czasu policja ma obowiązek przekazać osobę podejrzaną do dyspozycji sądu na podstawie wniosku o tymczasowe aresztowanie, a jeśli nie ma to miejsca – musi nastąpić zwolnienie osoby zatrzymanej. Po otrzymaniu takiego wniosku sąd może go odrzucić – wówczas również następuje zwolnienie osoby zatrzymanej lub przychylić się do wniosku o tymczasowe aresztowanie. Na te czynności sąd ma 24 godziny.

Środki przymusu bezpośredniego. Stosowane przez osoby uprawnione środki przymusu bezpośredniego muszą być adekwatne. Stosowane mogą być prewencyjnie (zapobiegawczo), w celu uniemożliwienia ucieczki lub w sytuacji, kiedy zatrzymany zachowuje się agresywnie.

Protokół. Policjant, który dokonuje zatrzymania musi sporządzić protokół z wykonanych czynności. Jeden egzemplarz protokołu ma obowiązek przekazać zatrzymanemu. Istotne, aby w protokole zaznaczone były godziny i daty zatrzymania oraz aby widniały w nim dane personalne wszystkich funkcjonariuszy, którzy brali w zatrzymaniu udział. Ważne również, aby w wyraźny i klarowny sposób wyjaśniona była przyczyna zatrzymania wraz z wyjaśnieniem przysługujących zatrzymanemu praw. Opisane muszą być również inne okoliczności – na przykład stan zdrowia zatrzymanego wraz ze szczegółowym opisaniem ewentualnych obrażeń oraz ich przyczyn.

Jeśli przedstawione w protokole dane nie są zgodne ze stanem faktycznym, masz prawo domagać się poprawienia dokumentu. Zatrzymanie w swoim przebiegu jest dla każdego sytuacją niezwykle stresującą. Zatrzymywani bardzo rzadko więc zgłaszają uwagi i zarzuty. Jeśli jednak nie zostaną zgłoszone, brak takiego zgłoszenia sąd uznaje za zatrzymanie prawidłowe.

Podstawowe prawa zatrzymanego. Zatrzymany musi zostać poinformowany o przyczynie zatrzymania, muszą mu również zostać przedstawione jego prawa:

• prawo do skorzystania z pomocy prawnej (telefonicznie lub osobiście),
• prawo do tłumaczenia (jeśli nie rozumie języka polskiego w sposób wystarczający),
• prawo do wyjaśnień w oświadczeniu lub jego odmowy,
• prawo do otrzymania pomocy lekarskiej,
• prawo do otrzymania egzemplarza protokołu z zatrzymania,
• prawo do poproszenia o poinformowanie innych osób o fakcie dokonania zatrzymania (osobę bliską, rodzinę lub wskazaną osobę trzecią),
• prawo do złożenia zażalenia,
• prawo do poinformowania konsula lub placówki dyplomatycznej (obcokrajowcy),
• prawo do wyjaśnienia przyczyn zatrzymania,
• prawo do uzyskania informacji o maksymalnym możliwym terminie zatrzymania.

Zażalenie. Przed upływem 7 dni od chwili zatrzymania, zatrzymanemu przysługuje prawo do złożenia pisemnego zażalenia do sądu rejonowego. W treści zażalenia zatrzymany może domagać się sprawdzenia legalności zatrzymania, prawidłowości jego przebiegu oraz zasadności, czyli wypełnienia przesłanek zatrzymania.

Odszkodowanie. Jeśli zatrzymanie było niesłuszne, zatrzymanemu przysługuje prawo do odszkodowania. W tym celu należy złożyć do właściwego sądu rejonowego wniosek, na mocy którego sąd ma obowiązek zbadać legalność oraz zasadność postępowania.